Nýr búvörusamningur - tækifærum til sóknar í landbúnaði sólundað

Nýgerðir búvörusamningar valda miklum vonbrigðum segir Gylfi Arnbjörnsson, forseti ASÍ, á heimasíðu ASÍ. ,,Landbúnaðarráðherra og fjármálaráðherra höfðu gullið tækifæri til þess að móta nýja og sókndjarfa stefnu fyrir landbúnað og afurðastöðvarnar sem gagnast hefði bændum, starfsmönnum í greininni og neytendum. Því miður völdu ráðherrarnir að sólunda tækifærinu og nánast festa í sessi óviðunandi aðstæður í greininni til næstu 10 ára,‘‘ segir Gylfi. Alþýðusambandið hvatti ráðherra landbúnaðarmála og Bændasamtökin til þess að hleypa fulltrúum neytenda og starfsmanna í greininni að umræðunni um búvörusamninganna, en því var hafnað þrátt fyrir að báðir aðila viðurkenndu að neytendur og starfsmenn í landbúnaði hefðu beina hagsmuni í málinu. Að sögn Gylfa sætir það mikilli furðu að Sigurður Ingi Jóhannsson landbúnaðarráðherra skuli síðan þrátt fyrir þetta leyfa sér að fullyrða á Alþingi að haft hafi verið samráð við Alþýðusambandið við gerð þessa búvörusamninga. Þvert á móti hafnaði hann öllum slíkum umleitunum ASÍ.

,,Þessi samningur er vondur bæði fyrir bændur og neytendur og ég treysti því að bæði Alþingi og bændur hafni honum, ‘‘ segir Gylfi.  ,,Miklu nær væri að setjast yfir þetta verkefni og komast að sameiginlegri niðurstöðu þannig að hagsmunir allra aðila væru betur varðir með nýrri sókn í stað þess að pakka í vörn sem dæmd er til að mistakast.“

Af einstaka álitamálum í þessum samningum má nefna:

• Verði þessir samningar staðfestur af Alþingi er hætt við að mikil óvissa verði um stuðning hins opinbera við landbúnaðinn, einkum mjólkurframleiðsluna. Í samningnum um mjólkurframleiðslu er kveðið á um innlausnarskyldu ríkisins á núverandi greiðslumarki (mjólkurkvóta) og skal sú innlausn verða á tvöföldu núvirði kvótans sem ríkið á síðan að endurselja. Þetta er athyglisvert, því markmið samningsins er að afnema kvótakerfið og þá væntanlega viðskipti með kvóta.  Hætt er við að í reynd sé verið að hvetja bændur til að innleysa með þessum hætti staðgreiðsluvirði greiðslumarks næstu þriggja ára. Reynist það rétt mun draga verulega úr stuðningi við landbúnaðinn í kjölfarið, því fjármunir til að innleysa kvótann verða sóttir í aðrar greiðslur takist ríkinu ekki að endurselja þennan kvóta. Eins og áður sagði eru afar litar líkur á því að það takist úr því afnema greiðslumarkið í núverandi mynd.
   
• Ekkert er fjallað um uppbyggingu og tækifæri afurðastöðvanna í útflutningi íslenskra landbúnaðarafurða. Greinin er skilgreind sem þjónustugrein við innlendan landbúnað á grundvelli allsherjar einokunar eins fyrirtækis. Dregnar eru samlíkingar við Landsnet og verðákvörðun sett í hendurnar á þriggja manna sérfræðinganefnd sem ,,reikna‘‘ eigi út gjaldskrá afurðastöðvanna.  Samkeppnisyfirvöld hafa ítrekað komið á framfæri athugasemdum sínum um einokun í mjólkuriðnaði við stjórnvöld. Eftirlitsnefnd Evrópska efnahagssvæðisins – ESA -  er þegar með til skoðunar hvort undanþága mjólkurvinnslunnar frá samkeppnislögum standist EES samninginn og miðstjórn ASÍ krafðist þess á síðasta ári, þegar sambandið hafnaði að skipa fulltrúa í verðalagsnefnd, að mjólkuriðnaðurinn yrði felldur undir ákvæði samkeppnislaga.
   
• Í samningnum er kveðið á um tvíþætta verðtryggingu, bæði m.v. verðlagsforsendur fjárlaga hverju sinni en einnig er settur varnagli um að ef fjárlög hækka minna en sem nemur vísitölu neysluverðs, muni bændur fá mismuninn bættan á næstu fjárlögum. Með þessu fá bændur mun betri stöðu en t.d. stofnanir innan heilbrigðiskerfisins eða menntakerfisins, sem einungis fá leiðréttingu m.v. verðlagsforsendur fjárlaga en ekki endilega almennra verðhækkana.
   
• Stórauka á innflutningsvernd landbúnaðar með því að nánast tvöfalda magntollanna frá 1995, sem augljóslega mun þýða mikla hækkun á matvælaverði til neytenda. Vert er að minnast þess að hagsmunum íslenskra neytenda voru fyrir borð bornir árið 1995 með því að íslensk stjórnvöld ákváðu hámarkstolla á innflutningi samkvæmt GATT samningunum. Líkt og þá mun þetta kalla á hörð viðbrögð á erlendum mörkuðum og takmarka enn frekar tækifæri afurðastöðvanna til að hasla sér völl í útflutningi því tollamál eru sjaldnast einhliða mál heldur oftast liður í tvíhliða viðræðum. Innflutningsvernd er því það sama og útflutningsbann í reynd.