Allt að 7.000 búa í óleyfisíbúðum

- vinnuhópur um umbætur á húsnæðismarkaði skilar skýrslu

Áætlað er að um 5.000-7.000 einstaklingar búi nú í óleyfisíbúðum (1500-2000 íbúðir), þ.e. í húsnæði sem skiplagt er undir atvinnustarfsemi en nýtt til íbúðar fyrir einstaklinga. Ástæður þess geta verið margþættar en skortur á leiguhúsnæði og há leiga er líkast til veigamesta skýringin. Þá eru dæmi um að starfsmannaleigur og atvinnurekendur komi starfsmönnum sínum fyrir í óleyfisbúsetu sem hafa jafnvel ekki raunverulegt val um búsetu. Þá spilar jafnframt inn í að hluti erlends verkafólks sem dvelst tímabundið á landinu vegna vinnu kýs hreinlega að búa tímabundið í eins ódýru húsnæði og mögulegt er þar sem ekki eru gerðar sambærilegar kröfur til húsnæðisins af hálfu viðkomandi og ef um framtíðarbúsetu væri að ræða.

Þetta kemur fram í nýrri samantekt vinnuhóps sem skipaður var til að safna upplýsingum um fjölda óskráðra íbúða og leiðir til þess að fá eigendur óskráðra íbúða til að skrá þær opinberlega. Þessi skýrsla er hluti af yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar í tengslum við gerð Lífskjarasamningana í apríl 2019 um umbætur í húsnæðismálum.

Í skýrslunni segir að vegna ákvæða laga um skráningu lögheimilis og aðseturs er ekki heimilt að skrá búsetu í atvinnuhúsnæði nema í undantekningartilvikum. Þar af leiðandi liggja ekki fyrir upplýsingar um búsetu þeirra sem búa í óleyfisíbúðum. Sú óvissa skapar hættu þegar vá steðjar að, líkt og eldsvoði eða náttúruhamfarir, og gerir viðbragðsaðilum erfitt fyrir í björgunarstörfum.
Sú tillaga er lögð fram í skýrslunni að horfa til þess að heimila tímabundið aðsetursskráningar í skilgreindu atvinnuhúsnæði sem mætir ákveðnum kröfum. Með því er einstaklingur með skráð lögheimili ótilgreint í viðkomandi sveitarfélagi en aðsetur í viðkomandi atvinnuhúsnæði. Þá er hægt að halda betur utan um þá aðila sem búa í atvinnuhúsnæði, en slíkt er mikið öryggisatriði hvað t.d. varðar viðbragðsaðila.

Þá leggur vinnuhópurinn til að endurskoðaðar verði heimildir til fjöldaskráninga lögheimilis í íbúðarhúsnæði með það í huga að setja takmörk á slíkar skráningar. Tilgangur þess væri að koma í veg fyrir að margir séu skráðir í sömu íbúð án þess að búa þar í raun og fá sem réttasta mynd af raunverulegri búsetu, m.a. fyrir viðbragðsaðila.

Einnig er lagt til að lögfest verði skráningarskylda leigusamninga í húsnæðisgrunn Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar. Slík skráning yrði til þess að fá betri yfirsýn yfir leigumarkaðinn í heild sinni, en í dag er slík skylda ekki til staðar. Óaðgengilegar og óáreiðanlegar upplýsingar um leigumarkaðinn gera það að verkum að erfiðlega gengur að mæta þeim áskorunum sem þar er að finna með markvissum hætti. Þar með talið áskorunum líkt og hvort leiguhúsnæði uppfylli kröfur um brunavarnir, hvort eðli leigunnar er þannig að gera ætti auknar kröfur um brunavarnir, hversu margir eru búsettir í leiguíbúð o.s.frv.

Stórt og mikilvægt skref yrði stigið í rétta átt til að bæta réttarvernd og öryggi leigjenda með skráningarskyldu leigusamninga og er fyrirhugað að félags- og barnamálaráðherra leggi fram frumvarp þar um á yfirstandandi þingi. Þá hefur jafnframt verið nefnt að gera auknar kröfur á leigusala um að skilgreina í fylgiskjali með leigusamningi brunaútganga og aðrar brunavarnir í leiguíbúðinni.

Vinnuhópurinn var skipaður af Jóni Viðari Matthíassyni slökkviliðsstjóra, fulltrúa Slökkviliðs höfuðborgarsvæðisins, Birtu Austmann Bjarnadóttur deildarstjóra Þjónustudeildar, fulltrúa Þjóðskrár Íslands, Önnu Gunnhildi Ólafsdóttur sviðsstjóra félags- og þróunarsviðs Eflingar, fulltrúa Alþýðusambands Íslands og Önnu Guðmundu Ingvarsdóttur aðstoðarforstjóra, fulltrúa HMS sem jafnframt stýrði vinnu hópsins. Verkefnastjóri var Kristinn Tryggvi Gunnarsson, breytingastjóri HMS.

Drífa Snædal, forseti ASÍ:
„Skýrslan staðfestir þann veruleika sem við okkur hefur blasað allt of lengi. Húsnæðismál eru í ólestri, það er skortur á íbúðum og fólk í neyð þarf að leita í ósamþykkt húsnæði. Það hefur veruleg áhrif á lífgæði fólks og ekki síst barna sem þurfa félagslegt samhengi við skólahverfi og tómstundir. Að búa í mannsæmandi húsnæði er einn af hornsteinum lífsgæða og brestir á því er ógn við heilsu og jafnvel líf fólks. Þessi skýrsla er brýning til okkar allra og ekki síst stjórnvalda að spýta í lófana og tryggja öllum mannsæmandi húsnæði á viðráðanlegum kjörum.“